Spotkanie nasze odbywa się na rok przed IX Ogólnopolskim Zjazdem Pedagogicznym w Białymstoku, właśnie na temat wychowania do życia wartościowego, jako jego robocze „preludium”, wstępne zmierzenie się z tą problematyką. To także nowość w ćwierćwieczu PTP.
Sama ta problematyka zaś jest ponownym wyodrębnieniem wychowania spośród szerokiego zakresu całościowo pojętej edukacji. Po roku 1989 pedagogika „uciekła” od pojęcia i procesów wychowania w wyniku uczulenia na monopol „wychowania socjalistycznego” i dominującej nadziei, że tamto „wychowanie” zastąpi nauczanie religii i Kościół.
Zwrot dokonywany poprzez tę konferencję i IX Zjazd jest poważną zmianą w samej pedagogice. Jest on nie tylko potrzebny, ale i możliwy, gdyż w ostatnich latach mamy rozkwit badań i publikacji na temat różnych nurtów wychowania. Wystarczy zauważyć, że w naszych dwóch środowiskach zaistniały, na przykład, rozprawy: Theodore’a Bramelda i Emila Durkheima (w serii przygotowanej przez Piotra Kostyłę), o rekonstrukcjonizmie T. Bramelda (Hanny Zielińskiej Kostyło), o neotomizmie (Jarosław Horowskiego), o „urządzaniu” młodzieży w dziełach Michela Foucaulta (Helena Ostrowicka), o pedagogicznych implikacjach etyki Józefa Tischnera (Danuta Wajsprych), czy etyki i antropologii Charlesa Taylora (Klaudyna B. Bociek). Rozwijają się także różne próby wdrożeń różnorodnych programów wychowawczych. Z tych wszystkich powodów inicjatorom i organizatorom tej konferencji należą się po- dziękowania i gratulacje.
Pedagogika jest nauka normatywno-praktyczną. Pedagogiczne pytanie o życie wartościowe to pytanie o to, jak wspierać rozwój jednostek i grup społecznych do życia wartościowego.
Trzeba zatem przyjąć jakieś normatywne kryterium określenia owego życia wartościowego. Opis składników, warunków i wskaźników życia wartościowo może być różnorodny w zależności od przyjętych założeń aksjologicznych, światopoglądowych, politycznych i ram kulturowych życia jednostki czy grupy.
Możliwe zarazem, jak sądzę, jest przyjęcie pewnego minimalnego uniwersum, wspólnego w różnych filozofiach, psychologiach i religiach przekonania, czym jest życie wartościowe. Na naszym spotkaniu odsłoni się paleta różnorodności podejść i ujęć. To pierwsze zadanie naszej konferencji.
Zarazem już na wstępie da się zauważyć, że owo wspólne minimum rozumienia „życia wartościowego” sprowadza się do takich dyspozycji jednostki do działania i do takich cech jej działania, które określa się jako „etyczność”, „człowieczeństwo”, „najwyższy stan świadomości”, jako stałą gotowość do czynów chwalebnych i ich praktykowanie. Takie uniwersum rozumienia „życia wartościowego” pojawia się nie tylko we współczesnej psychologii rozwojowej, ale też w założycielskiej przypowieści chrześcijańskiej (o dobrym Samarytaninie), czy w refleksji buddyjskiej, w etykach różnych epok i nurtów, na przykład w etyce cnót jako zasług wobec Boga, etyce dialogu i spotkania, czy w etyce wzajemnego oddziaływania środowiska i działań jednostki przetwarzanych przez nią w narracji wewnętrznej.
Tym wspólnym mianownikiem jest przezwyciężenie egoizmu i refleksyjność, zdolność do krytycznego namysłu nad zachowaniem wobec innych, zwłaszcza w sy- tuacjach dylematów moralnych, oraz stała praktyka działania dla dobra ponadosobistego, wspólnego. Z takiego uniwersum etycznego wyłonić można uniwersalne zasady wychowania. To drugie zadanie tej konferencji i IX Zjazdu.
Wreszcie można i należy zaprezentować różne próby pozytywnego zastoso- wania tych zasad w praktyce różnych instytucji społecznych oraz warunki ich wdra- żania w skali makrospołecznej, politycznej, prawnej, kulturowej.
Zbigniew Kwieciński
Honorowy Przewodniczący
Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego
